พจนานุกรมประชากรศาสตร์พหุภาษา ฉบับปรับให้เป็นเอกภาพ ปรับปรุงครั้งที่สอง ภาษาไทย

ข้อความปฏิเสธความรับผิดชอบ : ผู้สนับสนุนทั้งหลายของดีโมพีเดียไม่จำเป็นต้องเห็นด้วยกับความหมายของศัพท์ต่างๆ ที่อยู่ในพจนานุกรมฉบับปรังปรุงนี้ พจนานุกรมประชากรศาสตร์พหุภาพ ฉบับปรับให้เป็นเอกภาพ ปรับปรุงครั้งที่สอง ยังอยู่่ระหว่างการดำเนินงาน หากต้องการเสนอข้อคิดเห็นใดๆ กรุณาใช้พื้นที่อภิปราย

310

ในการทำสำมะโนจะแยกความแตกต่างระหว่าง ประชากรตามที่อยู่อาศัย¹หรือ ประชากรตามนิตินัย¹ของพื้นที่หนึ่ง ซึ่งประกอบด้วยผู้คนที่มีที่อยู่อาศัยอยู่ในพื้นที่นั้น กับ ประชากรที่อยู่จริง²หรือ ประชากรตามพฤตินัย² ซึ่งเป็นบุคคลที่อยู่ในพื้นที่นั้นในวันสำมะโน ในประชากรตามที่อยู่อาศัย ผู้ไม่อยู่ชั่วคราว⁴จะรวมอยู่ด้วยกันกับ ผู้อยู่อาศัยถาวร³ซึ่งอยู่ในพื้นที่นั้นในวันสำมะโน ประชากรที่อยู่จริงประกอบด้วยผู้อยู่อาศัยรวมกับ ผู้มาเยี่ยม⁵หรือ ผู้อยู่ชั่วคราว⁵ การแจงนับประชากรตามนิตินัยและพฤตินัยทั้งสองวิธีนี้ให้ผลแตกต่างกันแม้จะเป็นประชากรรวมของประเทศ สถานที่ซึ่งบุคคลหนึ่งอาศัยอยู่เรียกว่า สถานที่อยู่อาศัย⁶ เพื่อเหตุผลทางการบริหาร บุคคลผู้อาศัยอยู่รวมกันในชุมชนใหญ่ (อย่างเช่นโรงเรียนประจำ ทหารในค่าย นักโทษ ฯลฯ (cf. 110-5*) มักจะแจงนับแยกต่างหาก บุคคลเหล่านี้ก่อให้เกิด ประชากรเชิงสถาบัน⁷ สำมะโนจะใช้กฎเกณฑ์พิเศษในการแจงนับ คนเร่ร่อน⁸หรือ บุคคลที่ไม่มีที่อยู่อาศัยแน่นอน⁸

• 6. The term domicile is a technical legal term for legal residence and denotes the place where a person is legally deemed to reside. This may differ from his actual residence. In the United States of America, the de jure population is the population of usual residence.
• 7. In the United States of America the term institutional inmates is reserved for persons living under care or custody in correctional institutions, hospitals for mental disease and tuberculosis, homes for the aged, handicapped and dependent or neglected persons; other residents of group quarters include such persons as students in college dormitories, or soldiers in military barracks.

311

ในหลายประเทศ พื้นที่ชนบท¹ นิยามว่าเป็นเขตการปกครองที่มีขนาดประชากรต่ำกว่าระดับหนึ่ง (มักจะใช้จำนวน 2,000 เป็นเกณฑ์) พื้นที่อื่นนอกจากชนบทเรียกว่า พื้นที่เมือง² ประชากรชนบท³คือประชากรที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ชนบท ประชากรเมือง⁴คือประชากรที่อาศัยอยู่ในพื้นที่เมือง เกณฑ์สำหรับการจัดประชากรว่าอยู่ในพื้นที่ใด ชนบทหรือเมือง แตกต่างกันไปในแต่ละประเทศ คำจำกัดความของประชากรชนบทหรือเมืองอาจนำไปสู่ประชากรที่อยู่ระหว่างกลางอีกประเภทหนึ่งคือ ประชากรกึ่งเมือง⁵

• 3. Rural, adj. - realization, n.: growth in the proportion of persons living in rural areas.
  Rural population should not be confused with agricultural population or farm population (359-2).
• 4. Urban, adj. - urbanization, n.: growth in the proportion of persons living in urban areas.

312

ความหนาแน่นของประชากร¹ หรือ ความหนาแน่นประชากร¹เป็นดัชนีแสดงความสัมพันธ์ระหว่างประชากรกับพื้นที่ที่ประชากรนั้นอาศัยอยู่ ดัชนีความหนาแน่น²ธรรมดาที่สุดนี้ คำนวณได้ด้วยการหารจำนวนรวมประชากรด้วยพื้นที่ของเขตแดนนั้น และโดยทั่วไปจะเสนอเป็นจำนวนคนต่อเอเคอร์ ต่อตารางกิโลเมตร หรือต่อตารางไมล์ การกระจายของประชากร³ขึ้นอยู่กับประเภทของ การตั้งถิ่นฐาน⁴ การตั้งถิ่นฐานแบบรวมกลุ่ม⁵ หรือ การตั้งถิ่นฐานแบบกระจาย⁶ นักวิชาการบางคนคำนวณ ศูนย์กลางประชากร⁷ของพื้นที่หนึ่งด้วยวิธีที่ใช้หาศูนย์กลางของแรงโน้มถ่วงในคณิตศาสตร์ประยุกต์ แต่ละคนในประชากรจะได้รับน้ำหนักเท่ากัน

313

เมื่อแบบแผนของการตั้งถิ่นฐานของประชากรต่างกันจะนำมาเปรียบเทียบกัน และจะนำปัจจัยอื่นๆ นอกจากผิวพื้นที่มาพิจารณาด้วย จะมีการคำนวณหา ดัชนีความหนาแน่นเชิงเปรียบเทียบ¹ ดัชนีเปรียบเทียบมีมากมาย อย่างเช่น ความหนาแน่นของประชากรต่อหน่วยของพื้นที่เพาะปลูก² และ ความหนาแน่นของประชากรเกษตรกรต่อหน่วยของพื้นที่เพาะปลูก³ บางครั้ง ดัชนีเหล่านี้จะมีฐานอยู่บน พื้นที่เพาะปลูก⁴มากกว่า พื้นที่เพาะปลูกได้⁵ ความหนาแน่นอาจแสดงในรูปความสัมพันธ์ระหว่างประชากรกับทรัพยากรทางเศรษฐกิจรวม ความหนาแน่นศักยภาพสูงสุด⁶ หรือ ความสามารถในการรองรับประชากร⁶แสดงความสัมพันธ์ระหว่างทรัพยากรกับจำนวนประชากรสูงสุดที่ทรัพยากรที่มีอยู่เหล่านี้จะรองรับได้ แนวความคิดที่มีการนำไปใช้ในทฤษฎีประชากรได้แก่เรื่อง ความหนาแน่นเหมาะสมที่สุด⁷ ได้แก่ความหนาแน่นซึ่งจะให้รายได้แท้จริงมากที่สุดต่อหัวตามทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่ในขณะนั้น