พจนานุกรมประชากรศาสตร์พหุภาษา ฉบับปรับให้เป็นเอกภาพ ปรับปรุงครั้งที่สอง ภาษาไทย

ข้อความปฏิเสธความรับผิดชอบ : ผู้สนับสนุนทั้งหลายของดีโมพีเดียไม่จำเป็นต้องเห็นด้วยกับความหมายของศัพท์ต่างๆ ที่อยู่ในพจนานุกรมฉบับปรังปรุงนี้ พจนานุกรมประชากรศาสตร์พหุภาพ ฉบับปรับให้เป็นเอกภาพ ปรับปรุงครั้งที่สอง ยังอยู่่ระหว่างการดำเนินงาน หากต้องการเสนอข้อคิดเห็นใดๆ กรุณาใช้พื้นที่อภิปราย

110

หน่วยสถิติ¹ พื้นฐานที่ใช้ในวิชาประชากรศาสตร์คือ บุคคล² หรือ คน² คำว่า หัว² ที่เคยใช้กันในอดีต เดี๋ยวนี้กลายเป็นคำล้าสมัยไปเสียแล้ว ครัวเรือน³ ซึ่งเป็นหน่วยเศรษฐกิจ-สังคม ประกอบด้วยบุคคลที่อาศัยอยู่ด้วยกัน มีการให้นิยามทางสถิติของคำว่าครัวเรือนต่างกันไป ตามนิยามซึ่งแนะนำให้ใช้เป็นมาตรฐานสากล คำว่าครัวเรือนจะประกอบด้วยกลุ่มของบุคคลซึ่งใช้ที่อยู่อาศัย (120-1) เดียวกันและกินอาหารมื้อหลักด้วยกัน ในอดีต เคยมีการใช้คำว่า ครัว³ ซึ่งแสดงว่าในอตีต สมาชิกของครัวเรือนเคยใช้กองไผกองเดียวกัน การจำแนกประเภทครัวเรือนก็แตกต่างกันไปในแต่ละประเทศและแต่ละการศึกษา การจำแนกประเภทส่วนมากจะแยกความแตกต่างระหว่างครัวเรือนสองประเภท ครัวเรือนส่วนบุคคล⁴ และ ครัวเรือนกลุ่มรวม⁵ บุคคลเดียวอาศัยอยู่ตามลำพังเรียกว่าเป็น ครัวเรือนคนเดียว⁶ ผู้อาศัย⁷คือบุคคลที่ไม่ได้เป็นคนรับใช้ในบ้านและไม่สัมพันธ์เป็นญาติกับสมาชิกคนอื่นๆ ในครัวเรือน และกินอาหารเป็นประจำกับครัวเรือน ต่างจาก ผู้พัก⁸ หรือ ผู้เช่าห้อง⁸ ที่ไม่ได้กินอาหารมื้อประจำกับครัวเรือน ทั้งผู้อาศัยและผู้พักอาจจะรวมหรือไม่รวมไว้ในครัวเรือนเพื่อวัตถุประสงค์ทางสถิติ

• 4. Private households are called family households when their members are related.
• 5. Collective households may include institutional households composed of persons who reside in specifically designated institutions (e.g. hospitals, prisons, etc.). They may also include unrelated persons who reside in group quarters (120-1*) other than institutions. However, recent internationally recommended definitions restrict the terms household and household population to private households, and refer otherwise to persons not living in households.

111

เมื่อครัวเรือนส่วนบุคคล (110-4) มีบุคคลหลายคนอยู่ด้วยกันเรียกว่าเป็น สมาชิกของครัวเรือน¹ และสมาชิกคนหนึ่งจะเป็น หัวหน้าครัวเรือน² ยังไม่มีเกณฑ์ที่ยอมรับกันทั่วไปว่าใครจะเป็นหัวหน้าครัวเรือน ในบางกรณี หัวหน้าครัวเรือนอาจเป็น ผู้หารายได้หลัก³ ก็ได้ ในแบบสอบถามสำมะโนส่วนมาก จะมีคำถามหนึ่งที่เกี่ยวกับ ความสัมพันธ์⁴ (114-3*) ของสมาชิกของครัวเรือนกับหัวหน้าครัวเรือน คำถามนี้ทำให้สามารถสามารถแยกความแตกต่างระหว่างกลุ่มต่างๆ ใน ครัวเรือนประสม⁵ หรือ ครัวเรือนผสม⁵ ซึ่งมีสมาชิกที่มากกว่าครัวเรือนทางชีววิทยา หรือครัวเรือนเดี่ยว (113-1) ครัวเรือนรวมอาจแยกออกเป็น แกนเดี่ยว⁶ หลายครอบครัว ซึ่งรวม แกนเดี่ยวปฐมภูมิ⁷ และ แกนเดี่ยวทุติยภูมิ⁸ แกนเหล่านี้เรียกกันทั่วไปว่าครอบครัว (112-1) ครอบครัวปฐมภูมิ⁹ เป็นครอบครัวของหัวหน้าครัวเรือนตามนิยาม ครอบครัวอื่นๆ เรียกว่า ครอบครัวทุติยภูมิ¹⁰ ขนาดครัวเรือน¹¹ หมายถึงจำนวนบุคคลที่รวมอยู่ในครัวเรือน

• 2. The term householder is sometimes used to refer to the head of the household. The term headship is frequently encountered, as in headship ratio, the ratio of the number of heads of households by age, sex or other characteristics to the corresponding categories of population.
• 6. The nucleus is also called a conjugal family unit.

112

ครอบครัว¹ (cf. § 113 and § 115) เป็นหน่วยที่ต่างออกไป ซึ่งต้องแยกความแตกต่างจากครัวเรือน (110-3) ด้วยความระมัดระวัง นิยามเบื้องต้นของคำว่าครอบครัวจะอ้างถึงความสัมพันธ์ซึ่งมีอยู่หรือเกิดขึ้นจากการแต่งงาน การสืบทอดพันธุ์ หรือการรับเลี้ยงดูบุตร ทั้งหลายทั้งปวงเหล่านี้จะกำหนดโดยกฎหมายหรือประเพณี ความสัมพันธ์พื้นฐาน ได้แก่ ความสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นระหว่างคู่โดยการแต่งงาน—และความสัมพันธ์ที่มีอยู่ระหว่างคู่สมรสเช่น พ่อแม่² ได้แก่ พ่อ³ และ แม่⁴ และ ลูกๆ ⁵ ได้แก่ ลูกชาย⁶ และ ลูกสาว⁷

113

พ่อแม่และลูกๆ บางครั้งจะอ้างอิงถึง ครอบครัวทางชีววิทยา¹ หรือ ครอบครัวเดี่ยว¹ พี่น้องชาย² และ พี่น้องหญิง³ ที่ไม่แยกว่าเป็นเพศใด เรียก พี่น้อง⁴ พี่น้องที่ร่วมพ่อหรือแม่เดียวกันเท่านั้นเรียก กึ่งพี่น้องชาย⁵ หรือ กึ่งพี่น้องหญิง⁶ ครอบครัวขยาย⁷ เป็นหน่วยครอบครัวใหญ่ขึ้น โดยทั่วไปประกอบด้วยครอบครัวเดี่ยวหลายครอบครัว ครอบครัวขยายแนวตั้ง⁸ ประกอบด้วยคนสามรุ่นขึ้นไปอาศัยอยู่ด้วยกันในครัวเรือนเดียวกันหรืออยู่ใกล้กันมากๆ ครอบครัวขยายแนวนอน⁹ จะรวมพี่น้องกับคู่แต่งงานและลูกๆ ที่อาศัยอยู่ด้วยกัน ครอบครัวขยายแนวตั้งสามารถผลิตครอบครัวพิเศษขึ้นมาอย่างเช่น ครอบครัวแขนง¹⁰ ซึ่งทายาทและครอบครัวอาจอาศัยอยู่กับพ่อแม่ของเขาต่อไปได้

• 1. The term simple family and elementary family are frequent synonyms for the terms biological or nuclear family. In a restricted sense, such as in fertility analyses, the term biological family may refer to parents and their own children, excluding adopted children.
• 7. The terms composite family and joint family are frequent synonyms for the term extended family. In the most general sense of the term, an extended family may refer to all members of a kinship group.

114

บุคคลที่สัมพันธ์ผ่าน ผู้สืบทอด¹ จาก ต้นตระกูล² หรือ บรรพบุรุษ² เดียวกันเรียกว่า ญาติทางสายเลือด³ หรือ ญาติทางพันธุกรรม³ ศัพท์คำว่า วงศ์ญาติ³ และในความหมายของกลุ่มรวมว่า กลุ่มวงศาคณาญาติ³ ก็มีการใช้เช่นเดียวกัน ขนาดของความสัมพันธ์⁴ โดยทั่วไปคำนวณได้โดยอ้างถึงจำนวนขั้นตอนที่จำเป็นก่อนที่จะถึงบรรพบุรุษคนเดียวกัน แต่มีวิธีการคำนวณแตกต่างกันหลายวิธี ความสัมพันธ์พื้นฐานในแต่ละขั้นตอนเหล่านี้เป็น ความสัมพันธ์ระหว่างลูกกับพ่อแม่⁵ (cf. 112-6* and 112-7*) ซึ่งกลับกันกับ ความเป็นพ่อแม่⁶ (112-2*) ได้แก่ ความสัมพันธ์ของคู่แต่งงาน หรือของบิดา หรือของมารดาต่อ ลูก⁷ ความสัมพันธ์ทางสายเลือดต้องแยกออกจาก ความสัมพันธ์โดยการแต่งงาน⁸ ซึ่งการแต่งงานทำให้เกิดขึ้นระหว่างคู่สมรสฝ่ายหนึ่งกับญาติของอีกฝ่ายหนึ่ง

• 1. Descent, n. - descendant, n.: one linked through descent
• 2. Ancestor, n. - ancestral, adj.
• 3. Relative, n. - related, adj. - relationship, n.: the state of being related. The term relative is used for persons related by blood or marriage.
  Kin, n. and adj. - kinship, n.: the state of being kin. Relatives is sometimes also used for the collection of all kin.
• 7. Progeny, n.: this term may also be used for all of the descendants of a common ancestor.
• 8. In certain countries persons related by marriage may be referred to as in-laws.

115

ครอบครัว¹ (cf. 112-1) ซึ่งเป็นหน่วยในการศึกษาทางประชากรศาสตร์ ที่เป็นตัวแทนของครัวเรือนทั้งหมดหรือบางส่วน จำเป็นต้องนิยามให้เฉพาะเจาะจงลงไป และคำนิยามสำหรับวัตถุประสงค์ต่างกันก็อาจผันแปรแตกต่างกันไป ครอบครัวทางสถิติ¹ หรือ ครอบครัวในสำมะโน¹ โดยทั่วไปประกอบด้วยสมาชิกทุกคนของครัวเรือนซึ่งสัมพันธ์กันโดยสายเลือด การรับบุตรบุญธรรม หรือการแต่งงาน ครัวเรือนอาจจะรวมหรือไม่รวมครอบครัวก็ได้ ครอบครัวทางสถิติไม่สามารถประกอบด้วยมากกว่าหนึ่งครัวเรือน แม้ว่าครัวเรือนหนึ่งอาจมีมากกว่าหนึ่งครอบครัว ในบางประเทศ นิยามของครอบครัวทางสถิติอาจใช้ประมาณครอบครัวทางชีววิทยา (113-1) ก็ได้ ในบางประเทศ นิยามอาจใช้ แกนครอบครัว² เป็นฐาน ไม่ว่าจะประกอบด้วยคู่แต่งงานที่ไม่มีบุตร คู่แต่งงานที่อยู่กับลูกที่ยังไม่แต่งงานหนึ่งคนหรือมากกว่า หรือพ่อแม่ที่อยู่กับลูกที่ยังไม่แต่งงานหนึ่งคนหรือมากกว่า คนที่อยู่ด้วยกันเหล่านี้อาจก่อรูปเป็นครอบครัวในสำมะโนด้วยตัวเองหรือเป็นแกนของครอบครัวนั้น คู่แต่งงานที่อาศัยอยู่กับลูกๆ เรียกว่า ครอบครัวตามประเพณี³ ครอบครัวแตกแยก⁴ เป็นครอบครัวที่พ่อหรือแม่คนใดคนหนึ่งหายไปด้วยการตาย หย่า หรือทิ้งร้าง ครอบครัวซึ่งมีพ่อหรือแม่เพียงคนเดียว ไม่ว่าจะโดยการแยก หรือเป็นม่ายอาสัยอยู่กับลูกๆ อาจเรียกว่า ครอบครัวพ่อแม่เดี่ยว⁴ คู่แต่งงานไม่ว่าจะเป็นม่ายหรือแยกกันอยู่ในเวลาที่เก็บข้อมูล และไม่มีลูกๆ เหลืออาศัยอยู่ในครัวเรือนอาจมีชื่อเรียกเฉพาะ อย่างเช่นในประเทศเยอรมัน เรียก ครอบครัวส่วนเกิน (“Restfamilie”)⁵ เมื่อครอบครัวประเภทต่างๆ เหล่านี้อาสัยอยู่ในครัวเรือนก็จะเรียกว่า ครัวเรือนครอบครัว⁶

• 1. In the United States of America, a sub-family is a married couple with or without children, or a parent with one or more never-married children, under 18 years of age, living as members of a household and related to but not including the head of the household and his wife. In Great Britain, the primary family unit consists of parents and their children, the parents' sibs and ancestors.

116

ในวรรณกรรมทางประชากรศาสตร์ ศัพท์คำว่า รุ่นวัย¹ มีความหมายชัดเจนแน่นอนว่าเป็นกลุ่มของบุคคลที่เกิดภายในระยะเวลาที่ระบุไว้ โดยทั่วไปใช้ปีปฏิทินเป็นเวลาอ้างอิง ศัพท์คำว่า รุ่น² หมายถึงกลุ่มของบุคคลที่ประสบเหตุการณ์หนึ่งในระยะเวลาที่ระบุไว้ ดังนั้นรุ่นเกิดจึงพ้องกับรุ่นวัยในความหมายของ116-1 รุ่นแต่งงานคือกลุ่มของบุคคลที่แต่งงานภายในระยะเวลาที่ระบุไว้ ฯลฯ ในวิชาประชากรศาสตร์ เช่นเดียวกับในวิชา genealogy คำว่าชั่วคนหรือ รุ่นวัย³ อาจใช้เพื่อหมายถึงผู้สืบสกุลของกลุ่มบุคคล ซึ่งโดยตัวเองเป็นรุ่นวัยในความหมายของ116-1 ฉะนั้นลูกๆ ของกลุ่มผู้ย้ายถิ่นจึงมักถูกอ้างเป็นคนรุ่นที่สองอยู่บ่อยๆ บางครั้งการวิเคราะห์จำกัดเฉพาะการสืบสกุลผ่านเพียงเพศเดียว ดังนั้น ชั่วคนฝ่ายชาย⁴ หรือ ชั่วคนฝ่ายบิดา⁴ คือลูกชายของคนรุ่นของผู้ชาย ชั่วคนฝ่ายหญิง⁵ หรือ ชั่วคนฝ่ายมารดา⁵ คือลูกสาวของรุ่นของผู้หญิง ปรกติจะทำการแยกความแตกต่างเหล่านี้เมื่อจะคำนวณความยาวของรุ่น หรือช่วงห่างเฉลี่ยระหว่างรุ่นวัยที่ต่อเนื่อง (cf. 713-1)

• 2. Cohort, n.: the term cohort analysis is used to denote a method of analyzing data, in which the experience of individual cohorts is studied throughout their lives, or other specified periods.
  For purposes of military service the number of men who become liable to conscription in a given year is sometimes called the class of that year. In the United States the same term is used for a group of students who complete their studies at a particular school or university in a particular year.
• 11. Because of the depletion of births during the first World war, particularly in France, the French term "classes creuses" is sometimes used in the literature.